Disclaimer: dit is louter en alleen opinie en observatie, gewoon een mening.
In het Corona-pandemie tijdperk is de term wappie erg populair geworden. Sommige wappies vinden dat vreselijk en beledigend, andere zijn er trots op een wappie genoemd te worden, omdat ze zich graag onderscheiden van de ‘schapen’. We weten allemaal wat daarmee bedoeld wordt. De term wappie wordt echter wel erg breed toegepast en de ene wappie is de andere niet; ik wil daar graag wat nuance in aanbrengen. Daarom stel ik voor: de wappie-schaal, lopend van W0 tot W4. Hierbij is de W0-wappie nauwelijks een wappie en de W4-wappie een 100% wapperdewap wappie. In het vervolg hoeft u dan niet iedere keer uit te leggen hoe wappie uw kennis of familielid is. U zegt gewoon: hij/zij is een W2, dan begrijpen we het.
Laten we onderaan beginnen.
W0: er zijn genoeg mensen die kritiek hebben op coronabeleid, soms met legitieme redenen, of die gewoon bang zijn voor vaccinatie. Allemaal best begrijpelijk en de groep met kritiek is zeker vrij groot en dat zijn niet allemaal wappies, maar wanneer kunnen we spreken van W0? Dat is wanneer er voornamelijk sprake is van weerstand of angst door onwetendheid, zonder bijbedoeling of vooringenomenheid. Dit zijn voornamelijk de mensen die gewoon de verkeerde informatie hebben gelezen of gehoord en er zelf niet uitkomen om te bepalen wat waar is of niet waar. Die blijven zitten met twijfels en zijn dan toch geneigd de harde feiten niet volledig te erkennen of de boodschappers daarvan niet helemaal te vertrouwen, vooral wanneer de ernst van de situatie niet direct in eigen omgeving zichtbaar is. Er is nu eenmaal teveel fake news in omloop om mensen aan het twijfelen te brengen. Dan is het vaccineren nog best eng. Merk op dat er natuurlijk veel ‘normale’ intelligente mensen zijn, die desalniettemin onwetend en angstig zijn op dit gebied. W0 is dan ook geen echte wappie (vandaar ‘0’), maar kan makkelijk afglijden naar hogere W-schaal bij voortdurende verkeerde voorlichting; dat gebeurt dan ook veelvuldig.
W1: deze mensen zijn niet alleen verkeerd geinformeerd, maar hebben uit zichzelf al een enigszins anti-wetenschappelijke of anti-feitelijke- of niet zo rationele instelling of levenshouding. Heeft vaak te maken met geloof of bijgeloof (voorzover daar verschil tussen is). Er blijkt ook een trend de zijn die spirituele mensen naar complotdenken toe trekt [2]. In [7] wordt zelfs gesteld dat in Nederland spiritualiteit de meest consistente voorspeller blijkt te zijn van vaccin-skepticisme en laag vertrouwen in wetenschap.
Het is op zich niet gek dat wanneer het eigen gevoel als hoogste waarheid wordt beschouwd, dat geloof het altijd wint van feitelijk bewijs, zoals wetenschappelijk bewijs. Het logische probleem dat daarmee ieder persoon zijn eigen- en dus andere waarheid kan hebben is voor deze mensen geen probleem. Helaas betekent dat ook dat overtuigen met rationele argumenten meestal niet mogelijk is.
Categorie W1 geldt voor heel wat aardige en goedbedoelende mensen en is in het dagelijks leven niet zo erg, maar tijdens een crisis zoals een pandemie kan het kwalijke gevolgen hebben, niet in de laatste plaats voor de gelovige zelf. Veel van de minder felle anti-vaxxers vallen hier onder. Wereldwijd zijn al veel W1-wappies (en hoger natuurlijk) overleden door het weigeren van vaccinatie. Schattingen van onnodige doden in de U.S. liggen in the orde van 234.000, van juni 2021 tot maart 2022.
W1 wappies zijn vaak ‘linkse’ antivaxxers, ‘rechtse’ antivaxxers zitten eerder in W2 en hoger. Maar op dit gebied is er een wonderlijke toenadering tussen links en rechts. Linkse mensen die op rechtse partijen gaan stemmen, bijvoorbeeld, alleen maar omdat die tegen maatregelen zijn en zogenaamd strijden voor ‘vrijheid’. Deze links-rechts liefde is geen nieuw verschijnsel, maar de pandemie brengt het wel weer duidelijker naar voren.
W2: Deze mensen hebben een algemeen wantrouwen in alles wat autoriteit heeft, zoals de regering, gevestigde instituten, main-stream media, wetenschap, etc. Dit wordt vaak veroorzaakt door teleurstellingen of slechte ervaringen met autoriteit in het verleden, wat soms hun eigen schuld was, soms ook de schuld van de desbetreffende autoriteit. In het laatste geval is het besef dat autoriteiten ook wel eens (ernstige) fouten maken, maar daarom niet allemaal en altijd per se kwaadwillend of incompetent zijn, bij deze mensen verloren gegaan. Genuanceerd denken heeft dan plaatsgemaakt voor zwart-wit denken en autoriteit wordt per definitie zeer gewantrouwd. Nu is het niet blindelings vertrouwen van autoriteit op zichzelf heel gezond, maar bij deze mensen is dat omgeslagen in het tegenovergestelde, namelijk het juist wel blindelings vertrouwen van allerlei charlatans, fake media en pseudo-wetenschappers, zolang ze maar tegen de ‘kwade’ gevestigde orde zijn. Tegengeluid wordt dan bijna automatisch en kritiekloos geloofd, simpelweg omdat het tegengeluid is. Dit zijn vaak mensen die van zichzelf zeggen kritische denkers te zijn, maar dat dus juist helemaal niet zijn door hun autoriteit-paranoia.
De W2-wappie denkt dus dat de uitlatingen van autoriteiten in principe door dubieuze bedoelingen of incompetentie worden gedreven en dus meestal onjuist en misleidend zijn, maar op zijn minst onbetrouwbaar. Het spreekt voor zich dat je bij deze groep niet meer met algemeen aanvaard wetenschappelijk bewijs hoeft aan te komen. Alleen ‘wetenschap’ die de autoriteit tegenspreekt wordt geloofd, dat dan weer wel. Een bijzondere subcategorie hierin wordt gevormd door de mensen die menen zelf wetenschappelijk te kunnen denken, maar dat niet kunnen en hun eigen ‘wetenschap’ bedrijven en dit vaak ook uitdragen. Dit type draagt bijvoorbeeld graag wetenschappelijke artikelen aan, die door hen of hun soortgenoten volkomen verkeerd begrepen en uitgelegd worden en zodoende als ‘bewijs’ voor hun desinfomatie kunnen dienen. Deze mensen worden bovendien zeer gemotiveerd door een speciale groep: de WetenWappers-ers, zie hieronder. WW-ers leveren immers tegengeluid en worden vooral daarom heel snel geloofd, niet zozeer omdat ze een kloppend verhaal hebben, maar omdat ze een anti-verhaal hebben. Zolang de WW-er wetenschappelijk klinkende taal uitslaat en anti-autoriteitgevoelens aanwakkert wordt hij geloofd door de W2-wappie; de laatste is immers zelf ook niet in staat (of gemotiveerd) om door dergelijke pseudo-wetenschap heen te prikken.
Categorie W2 en hoger zit meestal al vrij diep in de z.g. fabeltjesfuik: de social media fuik waarbij het algoritme van de aanbieder (zoals Facebook) steeds meer (des-)informatie aanbiedt die past bij het gemeten geloof van de gebruiker en zo het valse geloof helpt verankeren in de geest van het slachtoffer.
W3: dit zijn de hardcore complotdenkers, die autoriteit niet slechts wantrouwen, maar overtuigd zijn van allerlei complotten. Favoriete bezigheid: “connect-the-dots”, maar dan op een bizar kwaadaardige manier. Van conventionele logica of kritische houding is helemaal geen sprake meer, het gaat puur om het associatief plaatsen van willekeurige feiten of woorden in een complotkader. Big Pharma, Bill Gates, 5G en ga zo maar door, voor deze mensen heeft alles met elkaar te maken. Hierbij wordt een eigen associatieve logica gehanteerd, waarmee alles met elkaar kan worden verbonden op een manier die voor de zeer oppervlakkige toeschouwer logisch kan lijken. Er is altijd sprake van een behoorlijke mate van onkunde en onwetendheid, omdat de meeste ‘verbanden’ door mensen met kennis van zaken direct als onzinnig kunnen worden gekwalificeerd. De W2 en W3 groep is ook zeer bedreven in het z.g. ‘cherry picking’, d.w.z. het selecteren van die feitjes die goed in het gewenste (complot-)kader geinterpreteerd kunnen worden en het afwijzen of simpelweg negeren van ieder tegenbewijs. De W3 groep begrijpt ook helemaal niet waarom anderen ‘het niet zien’, terwijl ‘het zo duidelijk is’. Hun tunnelvisie is ondoordringbaar. Bovendien profileert deze groep zich graag actief op social media. ”Word wakker” is dan een veelgehoorde kreet. Ga nooit met een W3 in discussie! In tijdschrift Psychologie [3] wordt het volgende uitgelegd: “Ten slotte volgt uit de verkenning in dit artikel dat de inhoud van de denkbeelden niet de juiste ingang is om complotdenkers en mensen met paranoïde wanen te bereiken. Bij beiden zijn rationele argumenten en een beroep op de logische gedeelde werkelijkheid grotendeels ineffectief“. Een empathische aanpak is beter, maar vereist een flinke dosis geduld, vooral wanneer de complotdenker zich ook nog agressief opstelt!
Voor de volledigheid: hoewel complotdenken vaak kan worden toegeschreven aan een combinatie van onwetendheid en een paranoide aard, is er ook een theorie (mening) die stelt dat complotdenkers gewoonweg slecht zijn [4]; wie zal het zeggen? Dat ze een hele slechte invloed hebben is wel zeker. De zeer activistische W3-ers zaaien veel twijfel en dragen zodoende bij aan verkeerde beslissingen, meer ziekte en dood. Zelf blijven ze ook niet gespaard, menig corona-ontkenner of antivaxxer is aan corona overleden (NB deze lijst bevat alleen uitgesproken activistische antivaxxers).
Hoe onderscheidt men W2 van W3? Dat is eenvoudig. De W2 wappie gelooft wel in complotten, maar onderkent dat zelf niet en wil niet als complotdenker ‘weggezet’ worden. De W3 noemt zichzelf complotdenker en is daar trots op.
W4: Dit is de categorie superwappie, 100% losgekoppeld van de realiteit. Categorie Qanon, chips in vaccins, en Flat Earth, zeg maar. Voor deze mensen is geen complottheorie te bizar en zij zijn ook geenszins uit het veld geslagen wanneer de soms zeer concrete en specifieke voorspellingen van hun profeten voortdurend totaal niet uitkomen. Daar wordt dan altijd wel weer een excuus voor bedacht. Dit geloof is eindeloos feit-flexibel. Men zou dit kunnen zien als een extreme vorm van ruimdenkendheid, maar eigenlijk is hier de component ‘denken’ grotendeels afwezig. Overigens denken zij wel, dat ze dat juist heel erg goed kunnen, denken dus. Soms noemen ze zich ‘researchers’, die research bestaat dan uit het vrij associeren van woorden en berichten uit allerlei fake news kanalen.
WW: Dit is een speciale categorie van wappies: de WetenWappers. Dit zijn pseudo-wetenschappers, die als wetenschapper naar buiten treden met foute theorieen. Sommige zijn ‘echte’ wetenschappers, d.w.z. met een titel, die ergens in hun denken op het verkeerde pad zijn geraakt en dat vanwege een te groot ego (narcistische persoonlijkheid) zelf niet door hebben. Er zijn zelfs voorbeelden van Nobelprijswinnaars, die later compleet zijn afgegleden naar pseudo-wetenschap [6]; het zijn tenslotte ook maar mensen en sommigen gaan een keer in de fout en komen er niet meer uit. Het is overigens heel goed voorstelbaar dat narcistische persoonlijkheden die een prestigieuze prijs winnen juist daardoor nog sterker gaan geloven in hun eigen intellectuele superioriteit en daarbij wetenschappelijke discipline uit het oog verliezen. Verder kunnen WW-ers ook mislukte wetenschappers zijn of gepensioneerde ex-wetenschappers zijn die niet meer zo scherp zijn, maar nog wel mee willen tellen of mensen die gewoon van zichzelf vinden dat ze wetenschapper zijn omdat ze, noem eens wat, sociale geografie hebben gestudeerd en zichzelf als wetenschapper op epidemiologisch gebied presenteren. De WW-ers zijn funest voor de reputatie van de wetenschap en bieden voor andere wappies de ideale legitimatie voor allerlei desinformatie. Bedenk hierbij ook dat wetenwappers die zich heel erg opvallend en soms agressief in de publiciteit hebben begeven alleen al daarom nooit hun ongelijk zullen kunnen erkennen, omdat het gezichtsverlies te enorm zou zijn: ze doen dat dus of bewust niet of kunnen het psychisch niet eens aan om ooit aan zichzelf toe te geven dat ze zich misschien wel eens vergist hebben; stug volhouden dus (zie voorbeelden)! Stel je voor dat je zou moeten toegeven dat jouw desinformatie waarschijnlijk levens heeft gekost, ik kan best begrijpen dat dat bijzonder moeilijk is. Sommige WW-ers zijn heel creatief in het recht praten wat krom is. Bijvoorbeeld: je roept maandenlang dat 1.5 meter afstand onzin is, maar realiseert je later dat dat eigenlijk niet klopt. Dan maak je ervan dat 1,5 meter idioot is, maar 1 meter afstand toch wel aan te bevelen is en hoop je dat je fans dat slikken (ik noem geen namen, maar hier is een hint: denk aan een heel populair huisdier). Natuurlijk zijn er ook WW-ers voor wie het vooral een verdienmodel is; deze hebben meestal een donatieknop, of een social media kanaal waar men zich tegen betaling op kan abonneren, of geven hele dure webinars (wappinars) of even dure medische consultaties, met bijbehorende nep-medicijnen. Sommige prominente wetenwappers schrijven een boek. Menig wetenwapper loopt binnen op zijn of haar desinformatie. Het mag allemaal onder het mom van vrijheid van meningsuiting.
Zoals bij elke categorizering zijn er speciale gevallen die moelijk in een hokje te plaatsen zijn. De psychologie van sommige kwaadaardige individuen is nauwelijks te duiden of te vatten, maar is wel flink gestoord (ik noem wederom geen namen, maar denk b.v. aan een ‘hemels wezen’).
Dus: wees kritisch en wordt geen wappie!
Hieronder nog wat interessante serieuze literatuur.
[1] Onderzoek vaccinatiebereidheid
[2] Samenzwevers (Conspirituality)
[3] Complottheorien en paranoide wanen
[4] Caligulaatjes
[5] Dunning-Kruger
[6] Nobel Disease
[7] Spiritual skepticism? Heterogeneous science skepticism in the Netherlands
Remember facts? 
One thought on “De W van Wappie”